Şamil Basayev, 14 Ocak 1965 yılında Çeçenistan'ın Vedeno Köyü'nde dünyaya geldi. 20. yüzyılda, Rus işgaline karşı Kuzey Kafkasya halklarının öncüsü olan Şeyh Şamil'e atfen, kendisine "Şamil" ismi kondu.

Şamil Basayev'in ailesi Rus İhtilali'nden sonra Çeçenistan'dan Kazakistan'a sürülmüş ancak 1957 yılında Kruçev döneminde yurtlarına geri dönebilmişti. Sürgün yaşamış, işgal ve baskı görmüş bir halkın ve bu halkın bir parçası olan bir ailenin vatanlarına dönmesinden kısa bir süre sonra dünyaya gelen Basayev, Çeçenistan'da Kafkasya gerçeğiyle yüz yüze yaşadı.

1982 yılında okuldan mezun olduktan sonra Sovyet Ordusu'nda iki yıl askeri eğitim aldı. Takip eden dört yıl boyunca, güney Rusya'nın Volgograd bölgesinde çalıştı. 1987 yılında Moskova'da mühendislik eğitimine başladı. Öğrencilik yıllarında devrimci kişiliği ile ön plana çıktı ve hayatı boyunca özgür Çeçenistan için çırpındı. Abhazyalı bir hanımla evlendi, biri erkek üçü kız olmak üzere dört evlat sahibi oldu.

1991 yılının Ağustosu'nda Moskova'daki hükümet darbesi sırasında, Komünist Sovyetlere karşı Yeltsin taraftarları arasında yer aldı.

1991 yılında bağımsızlığına kavuşan Çeçenistan'a döndü ve Rusların gizli örgütleri ile mücadele etmek için kurulan özel birlikleri yönetti.

Sovyetler Birliği'nin dağılma süreci ile tekrar başlayan Çeçen mücadelesi, 1991 yılında Cahar Dudayev'in önderliğinde bağımsızlığın ilan edilmesiyle yeni bir döneme girdi. Çeçenistan'ı tanımayan Rusya Çeçenistan sınırına asker yığdı, Çeçenistan ile diplomatik ilişkiler geliştirmeye çalışan devletlere engel oldu ve Çeçenistan'a ambargo uygulamaya başladı. İşte bu noktada Şamil Basayev, Çeçenistan'da yaşanan insanlık dramını duyurmak için bir Rus uçağını 1991 yılında Ankara'ya kaçırdı ve böylelikle dünya kamuoyu onu tanımış oldu.

1992 yılında Cahar Dudayev'in emri ile Abhazya'ya gönderilen Çeçen birliklerin komutanı iken, Abhazya'nın Gürcü işgalinden kurtulmasında birinci dereceden etkili olan Kafkas Halkları Konfederasyonu (KHK) birliklerinin komutanlığına getirildi. Basayev, Abhazya'nın en önemli madalyası olan "Abhazya Halk Kahramanı" madalyası ile taltif edildi. Abhazya'nın ardından Çeçenistan'a dönerek Dudayev'e karşı muhalefete geçen Rus yanlısı silahlı birliklerin dağıtılmasında etkili oldu.

1994 yılı Aralık ayında Ruslar'ın Çeçenistan'ı işgal etmesiyle Dudayev'in yanında yer alarak Çeçen komutanların en önemlilerinden biri haline geldi.
1994 yılında Rusya Çeçenistan'ı işgal edince, Şamil Basayev Ruslar tarafından en fazla aranan Çeçen liderlerden biri haline geldi. Nitekim Rus savaş uçakları 1995 yılında Şamil'in Vedeno'daki evini bombalayarak ailesinden eşinin ve çocuklarının da aralarında bulunduğu 11 kişiyi şehit etti.
Rus güçlerin sivillere karşı giriştikleri katliamların en üst seviyelere ulaştığı Haziran 1995'te, Şamil Basayev ve Çeçen direnişçiler yaşananları dünya kamuoyuna duyurabilmek için Stavropol'da Budennovsk Hastanesini kuşattı. Basayev, kuşatma ile Rusya'nın Çeçenistan'dan çekilmesi yönündeki taleplerini yineledi. Bu baskının yapılmasını tetikleyen şartları görmezden gelerek baskında zarar gören siviller için ayağa kalkan Batı buna rağmen, Çeçenistan'da soykırıma uğrayan, yerlerinden edilen bir halkın zorlu yaşantısını görmemeyi tercih etti.

Çeçenistan'a adanmış bir hayatın taşıyıcısı Basayev, 21 Nisan 1996 tarihinde Cahar Dudayev'in şehit edilmesi sonrasında Çeçen Cumhuriyeti Silahlı Kuvvetler Komutanı oldu ve Rus güçleri Çeçenistan'ı boşaltmaya mecbur eden Cahar-Kale operasyonunu komuta etti.

Basayev'in Grozni'de elde ettiği başarı Rus güçlerinin geri çekilmesine ve I. Çeçen Savaşı'nın sona ermesine vesile oldu. Cahar-Kale operasyonundan sonra Rusya bölgeyi terk etti, 31 Ağustos 1996 yılında imzalanan Hasavyurt Antlaşması ile barış tesis edildi ve yapılan seçimler sonucunda Aslan Mashadov devlet başkanı seçildi.
Şamil Basayev, Nisan 1997'de başbakan oldu ancak kısa bir süre sonra istifa etti. Çeşitli bölgelerdeki Rus saldırılarına karşı direnen Çeçenleri yönetti ve komutanlık yaptı.
1998 yılında Cahar-Kale'de yapılan Çeçen-Dağıstan Halkları Kongresi'nde başkan seçildi. Kongrenin ikinci toplantısında alınan kararla 1 Ağustos 1999'da kurulan İslam Şûrâsı'nın başkanlığına getirildi.

Bağımsız bir Dağıstan-Çeçen İslam Cumhuriyeti'nin kurulmasını destekleyen Şamil Basayev ve Emir Hattab, komuta ettikleri 2000 mücahitle Dağıstan'daki haksız saldırıyı engellemek istediler. Ancak Rusya bölgeye müdahale etti, dahası Dağıstan ayaklanmasını bahane ederek Çeçenistan'a girdi ve böylece II. Çeçen Savaşı başlamış oldu. Rusya'nın I. Çeçen Savaşı ardından gelen barışı ihlal ederek Ekim 1999'da Çeçenistan'ı yeniden işgal etmesi üzerine, doğu cephesi komutanlığı görevini sürdürmeye başlayan Basayev, ikinci savaş sırasında Grozni'yi savunurken yaralandı ve bir ayağını kaybetti.

Bu savaşta Çeçen halkının bilançosu ağır oldu. Ambargo, kontrol noktaları, temizlik operasyonları, toplama kampları, kaçırılma, yağmalama, tecavüz, işkence gibi uygulamalar, Çeçenistan'da yaşanan dram sonucu gerçekleşen iltica olayları ağır kayıplar verdirdi. Kendi hayat hikayeleri Çeçenistan halkının yaşadığı dramın seyri ile şekillenen Basayev ve dava arkadaşları, 23 Ekim 2002'de Rus güçlerinin Çeçenistan'dan çekilmesini talep etme amacıyla gerçekleştirilen Moskova Tiyatro Baskını'nı yönetti. Bu baskını devlet başkanı Aslan Mashadov'un bilgisi dahilinde yürütmemesi Basayev ile Mashadov arasında gerilime sebep oldu.

Ayrıca, Basayev 2004 yılında Kuzey Osetya'nın Beslan kasabasındaki bir ilkokula yapılan ve Rusya'nın güya kurtarma operasyonu adı altında kendi vatanaşı yüzlerce Oset Çocuğunu katlettiği eylemin de sorumluluğunu üstlendi. Rusya, Beslan kasabasında gerçekleştirdiği trajediyi bütün dünyaya naklen vererek eylemi kendi lehine kullandı ve eylemin ardından Basayev'in başına 10 milyon dolar ödül koydu.

Şamil Basayev başına konan bir servete rağmen, Rus gazeteci Andrei Babitsky'e röportaj verdi. Röportajda, "bilinçli olarak" masum çocuk ve kadınların ölümüne neden sebep olduğu sorulduğunda, Rusya'nın "resmi olarak" öldürdüğü 46 bin Çeçen çocuğu hatırlattı. Basayev'in bu röportajı Amerika'nın ABC kanalında yayınlandı. Kanal'ın röportajı yayınlamasının ardından Rusya, ABC televizyonundan gazetecilerin Rusya'ya girişini yasakladı.

20. yüzyıl son çeyreğinde Avrupa'nın göbeğinde Bosna'da gerçekleşen soykırıma kayıtsız kalan dünya, Çeçen Savaşı'na da gözlerini yumdu. Çeçenistan'da yaşanan hak ihlalleri kayıtlarda yerini almazken, Basayev ve arkadaşlarının çabası terörist mücadele olarak yaftalandı.

Mart 2006'da Rus yanlısı Çeçen Cumhuriyeti başkanı Ramazan Kadirov, 3000 askerin dağlarda Basayev'i aramak için görevlendirildiğini ilan etti.
Yeryüzünde haritalar yeniden çizilirken, mazlum halklar açlık, korku, mallardan ve canlardan eksiltilme ile imtihan edilirken, Çeçenistan'da alevlenen özgürlük mücadelesi, Dudayev, Raduyev, Yandarbiyev, Mashadov, Sadullayev ve Basayev gibi liderlerin ve onların destekçilerinin omuzlarında hayat buldu. ÇeçeN halkı savaşın başladığı günden bu yana 300 bin şehit verdi.

Basayev en son Çeçen-İçkerya Devlet Başkanı Abdulhalim Sadullayev'in 17 Haziran 2006 tarihinde öldürülmesinden sonra yerine geçen Dokko Umarov'un yardımcılığını yapıyordu.

10 Temmuz 2006 tarihinde İnguşetya'nın Ekazevo köyünde askeri bir konvoyda seyreden Basayev, konvoydaki bir patlayıcının infilak etmesi sonucu şehit oldu.

kudusyolu